زهره مهرنوروزی -بحران خشک خشکسالی و استمرار سال های بارش برای شهرهای کویری و نیمه خشک مانند قم بسیارآسیب‌زاست، اما آنچه که آثار خشک‌سالی را در قم نمایان کرده است قطع حق آبه های زیست محیطی قم است می رود تا خود را با بحران جدی ریز گردهای نمکی مواجه کند. یکی از کانون های بحران قم دریاچه 2500هکتاری نمک است که این روزها این عروس زیبایی کویر لب‌هایش از شدت عطش خشکیده و ترک برده است. زنگ خطر این خشکی  سال‌هاست که به صدا درآمده اما گوش شنوایی نیست.

کارشناس حوزه آب و محیط‌ زیست دراین باره گفت: پس از خشکی دریاچه نمک و تالاب‌ها، با شور شدن و کاهش شدید سفره آب زیرزمینی در منطقه قم و قنوات مواجه هستیم که به دنبال آن شوری خاک و نابودی اراضی کشاورزی و تخلیه روستاهای این دو منطقه دور از انتظار نیست.

جلسه چهارصد و دوم بنیاد قم‌پژوهی، با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به صورت حضوری و مجازی با موضوع چالش‌های مرتبط با خشکی دریاچه نمک قم و تالاب‌های پیرامون آن برگزار شد.

محسن موسوی خونساری، کارشناس حوزه آب و محیط زیست، در رابطه با چالش‌های مرتبط با خشکی دریاچه نمک قم و تالاب‌های پیرامون آن عنوان کرد: متأسفانه بر روی تمام رودخانه‌های منتهی به دریاچه نمک قم سدهای مخزنی احداث شده و چنانچه در سال جاری و سال‌های آتی از طرف این سدها، حقابه زیست‌محیطی به سمت دریاچه جاری نشود مسلماً مشکلات عدیده‌ای گریبان گیر منطقه خواهد شد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از خشکی تالاب مره، تالاب بند علیخان و دریاچه نمک قم و کلاً نابودی اکوسیستم‌های موجود در منطقه است.

وی افزود: پس از خشکی این دریاچه و تالاب‌ها، با شور شدن و کاهش شدید سفره آب زیرزمینی در منطقه قم و قنوات مواجه هستیم که به دنبال آن شوری خاک و نابودی اراضی کشاورزی و تخلیه روستاهای این دو منطقه دور از انتظار نیست.

موسوی خونساری گفت: مورد بعدی که از تبعات جاری نشدن حقابه‌ زیست‌محیطی محسوب می‌شود عدم تغذیه دریاچه نمک قم است که این عامل باعث می‌گردد امکان فعالیت‌های معدنی و استحصال اکسید منیزیم غیرممکن شود؛ زیرا برداشت شورابه از دریاچه نمک برای استحصال مواد معدنی زمانی عاقلانه است که آب‌های جاری از رودخانه‌ها وارد دریاچه نمک شده و به نحوی جایگزین برداشت شورابه شود.

وی بیان کرد: مورد بعدی موضوع پیدایش گردوغبار و حرکت آن به سمت مناطق شهری قم است که مسلماً هر چه آب‌های رودخانه‌های منتهی به دریاچه کم‌تر باشد میزان گردوغبار بیشتر خواهد بود.

این کارشناس گفت: حقابه زیست‌محیطی دریاچه نمک قم طبق توافق رسمی وزارت نیرو و سازمان محیط زیست ۱۵۴ میلیون مترمکعب بوده که بایستی این مقدار از سدهای ۱۵ خرداد استان قم، الغدیر استان ساوه، ماملو استان تهران، نهب استان قزوین و امیرکبیر استان البرز تأمین شود که به همین منظور و جهت هماهنگی بیشتر برای تأمین این مقدار حقابه زیست‌محیطی لازم است ستاد احیای دریاچه نمک قم و تالاب‌های پیرامونی با مدیریت معاون محترم رئیس‌جمهور و استانداران استان‌های قم، البرز، تهران، قزوین، اصفهان، سمنان و مرکزی به مرکزیت و ستادی استان قم تشکیل شده و راهکارهای مفید و مشترک بین استانی برای احیای این دریاچه اتخاذ و تصویب و عملیاتی شود.

وی افزود: البته موضوع رهاسازی حقابه زیست‌محیطی باید در شرایطی باشد که بهترین نتیجه از آن حاصل شود و پیشنهاد من این است که در فصل زمستان باشد تا برداشتی از آن صورت نگیرد و هم‌زمان از چند سد باشد تا باقدرت بیشتر حرکت کند و بازرسی ویژه در مسیر داشته باشد تا حداقل آب‌های رهاشده بتواند بدون هیچ مانع و برداشت آبی، به پیکره اصلی دریاچه نیمه‌جان برسد و آن را از مرگ نجات دهد.

موسوی خونساری ادامه داد: احیای دریاچه نمک مسلماً احیای دشت مسیله را که دارای تنوع جانوری و گیاهی خاصی است به دنبال دارد و پس از احیای دشت مسیله صنعت گردشگری و توریسم گسترش یافته و مواهب طبیعی و تاریخی منطقه که چشمگیر هستند موردتوجه دوستداران طبیعت و تاریخ قرار خواهد گرفت.

در انتهای جلسه حاضرین به جدیت خواستار آن بودند که ستاد هماهنگی ملی برای احیای دریاچه نمک قم تشکیل گردد و در این ارتباط مکاتبات مقتضی از طرف اداره کل محیط زیست قم و استانداری قم با مقامات ارشد نظام صورت پذیرد. سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است که حدود ۲۰۰ هزار هکتار وسعت داشته و یک سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته و دارای ساختار زمین شناختی کم نظیر شامل پوسته نمکی و حاشیه باتلاقی است.

تبدیل دریاچه نمک به کانون ریزگرد ۲۰ میلیون ایرانی را تهدید می‌کند

مدیرکل حفاظت محیط زیست قم با اشاره به کاهش حدود ۵۰ درصدی تعداد روزهای پاک قم درسالجاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته گفت: دریاچه نمک نیازمند مدیریت واحد و هماهنگ ملی دارد چرا که اگر این دریاچه به کانون ریزگرد تبدیل شود، ۲۵ درصد جمعیت کشور تحت تاثیر ریزگردهای نمکی آن قرار می‌گیرد.

سیدرضا موسوی مشکینی درپنجاهمین جلسه شورای اطلاع رسانی استان قم، با بیان اینکه حفظ منابع طبیعی مساله‌ای اساسی در روند توسعه است، افزود:‌ یکی از پایه‌های توسعه پایدار حفظ محیط زیست است و تخریب آن یکی از مهمترین چالش ها و موانع در مسیر توسعه است.

وی، با بیان اینکه آلودگی هوا تحت تاثیر دو مولفه گازها و ذرات معلق قرار دارد، افزود: استان قم تا چند سال پیش دست به گریبان آلودگی هوا نبود ولی در سال‌های اخیر شاهد هستیم که در زمستان با گازها و در تابستان با ذرات معلق در هوا مواجه است و در بهار و تابستان با توجه به اینکه جهت ورزش باد غالب از سمت شرق به قم است، شاهد متاثر شدن این استان توسط گرد و غبار هستیم.

موسوی مشکینی با بیان اینکه اگر چه در سال‌های گذشته منشاء گردو غبار قم، خارج از استان بود ولی شاهد هستیم که به دلیل مسائل مختلف، با کانون‌های فعال گرو خاک در استان مواجه باشیم اظهار داشت: کاهش نزولات آسمانی، برداشت بی‌رویه آب ، استقرار برخی صنایع منسوخ شده در استان وهمچنین قطع حقابه محیط زیست باعث شده که در سال‌های اخیر شاهد افزایش پدیده گردو غبار در سطح قم باشیم.

وی  با اشاره به اینکه وضعیت کنونی زیست محیطی در این استان زنگ خطری برای قم به عنوان کلان شهری مهم درکشور است که باید تدبیری اندیشیده شود تا این گرد و غبار و آلودگی هوا به امری دائمی در استان تبدیل نشود.افزود: تعداد روزهای پاک استان از ابتدای امسال تا ۱۲ تیرماه جاری، نسبت به مدت مشابه سال گذشته از ۳۱ به ۱۶ روز کاهش، تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس از ۸ روز به ۱۲ روز افزایش و تعداد روزهای ناسالم برای عموم مردم هم از ۳ روز به ۲ روز تغییر کرده‌است، خشکسالی و تغییر اقلیم را عوامل موثر در وضعیت کنونی زیست محیطی در استان دانست و افزود: برنامه‌های توسعه‌ای بدون توجه به این دو مولفه به طور قطع منجر به شکست می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه بارندگی‌های خوب در سال ۱۳۹۸ موجب شد که برخی تصمیم گیران تصور کنند که کشور از دوره خشکسالی خارج شده‌است گفت: امسال با یکی از شدیدترین بحران های خشکسالی در ۵۰ سال اخیر کشور مواجه هستیم که این موضوع موجب شده در تامین نیازهای اولیه در برخی نقاط کشور با مشکل جدی مواجه باشیم.

موسوی مشکینی با اشاره به روند تغییر اقلیم در استان طی ۳۰ سال گذشته افزود: میانگین هوای استان در ۳۰ سال اخیر دو درجه افزایش یافته، دمای ۴۴ و بالاتر در این سه دهه افزایش سه برابری داشته است و همچنین الگوی توزیع بارش باران تغییر و میانگین میزان بارش به جز در دو سال قبل، به طور کلی روند کاهشی داشته‌است.

خشکسالی و تغییر اقلیم را عوامل موثر در وضعیت کنونی زیست محیطی در استان دانست و افزود: برنامه‌های توسعه‌ای بدون توجه به این دو مولفه به طور قطع منجر به شکست می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست قم،  با بیان اینکه مراتع اطراف استان درحال از بین رفتن است و روستاهای زیادی به دلیل پیش روی آب شور خالی از سکنه شده‌اند تصریح کرد: بیش از ۱۰۵ هکتار در استان به کانون گرد و غبار محلی تبدیل و شرایط در این وسعت ناپایدار است.

موسوی مشکینی قطع حقابه‌ها را یکی از مهمترین چالش‌های استان دانست و گفت: احداث سدهای بالادستی، عدم تخصیص حقابه‌های زیست محیطی، خشکسالی و تغییر اقلیم، شدت تبخیر بالای دشت‌ها به بیش از سه هزار میلیمتر در سال، تشدید فرایند بیابان‌زایی و استقرار و جانمایی نامناسب واحدهای صنعتی و معدنی از جمله مهمترین عوامل تشدید مشکلات زیست محیطی در قم است واگر این روند ادامه داشته باشد، ۴۰۰ هزار هکتار بیابان در استان مستعد تبدیل به کانون ریزگرد هستند که می‌تواند مشکل کنونی گرد و غبار را به شدت تشدید کند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست قم، با تاکید بر اینکه صنایعی در استان باید مستقر شود که نیاز به آب کم دارد گفت: اگر به وضعیت کنونی توجه نشود و روند بیابان زایی ادامه یابد، ۲۵ درصد جمعیت کشور تحت تاثیر این گرد و غبار قرار می‌گیرند.

وی با بیان اینکه اگر حفاظت از دریاچه نمک قم انجام نشود این دریاچه به کانون مهمی برای آلودگی ها در استان و بخش مرکزی کشور تبدیل شود، ادامه داد: هم اکنون دریاچه نمک کانون گرد و غبار در استان نیست بلکه حاشیه این دریاچه به یکی از کانون های گرد و غبار تبدیل شده است و مدیریت منابع آب استان و حوضه آبخیز، احیا و گسترش پوشش گیاهی، مدیریت محیط زیست شهری و همچنین آموزش عمومی با تاکید بر نقش رسانه ها از جمله راه حل ها و اقدامات لازم در راستای حفاظت از محیط زیست است.

موسوی مشکینی گفت: وی با اشاره به وضعیت آلودگی منابع آب استان، گفت: ورود آب شور با منشا استان های مجاور به تالاب مره قم، اگر چه موجب آلودگی این تالاب شده است ولی از طرفی موجب تثبیت خاک در این تالاب شده است که ساماندهی وضعیت این آب در حال پیگیری است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست قم، با تاکید بر اینکه شهرکهای صنعتی استان باید مجهز به سیستم تصفیه فاضلاب باشند گفت: برخی شهرک های صنعتی از جمله شهرک صنعتی شکوهیه از نظر تصفیه فاضلاب وضعیت مناسبی دارند ولی برخی دیگر از جمله شهرک محمودآباد با وجود سال ها پیگیری به نتیجه ای نرسیده است.

وی با بیان اینکه حوض سلطان واقع در حاشیه جاده قم به تهران با دریاچه نمک به طور معمول اشتباه گرفته می شود گفت: حوض سلطان، با هفت هزار هکتار دارای مدیریت خوبی از نظر محیط زیستی دارد ولی دغدغه اصلی پیرامون وضعیت دریاچه نمک است که حدود ۲۰۰ هزار هکتار وسعت دارد و بین قم، اصفهان و سمنان است.

موسوی مشکینی با تاکید بر اینکه با وجود اینکه دریاچه نمک در محدوده قم قرار دارد ولی متاسفانه جاده دسترسی مناسبی از طرف قم وجود ندارد، افزود: پیش از بهره برداری اقتصادی از دریاچه نمک، باید هماهنگی و برنامه ریزی موثر برای حفاظت از این دریاچه در سطح ملی انجام شود.

وی  بابیان اینکه اگر تامین حقابه دریاچه نمک، تامین نشود، این دریاچه تخریب قرار گیرد به دلیل جهت وزش باد، استان قم بیشترین آسیب را می داندافزود: در صورت تامین نشدن حقابه دریاچه نمک، در آینده شاهد غبارهای نمکی در قم و تهران خواهیم بود که این گردو غبار نمکی به دلیل فلزات سنگین می تواند خطرات بسیار جدی داشته باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست قم، با تاکید بر اینکه مدیریت واحد زیست بوم دریاچه نمک مطالبه محیط زیست قم است گفت: سیاست واحد در حفاظت از دریاچه نمک یک الزام است و در این زمینه پیگیری های فراوانی انجام شده است تا میان استان های اصفهان، قم و سمنان پیرامون این دریاچه هماهنگی صورت گیرد.چالش‌های خشکی دریاچه نمک را جدی بگیرید.

*حقابه دریاچه نمک باید به هر شکل ممکن تأمین شود

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری قم گفت: مدیریت یکپارچه و تأمین حقابه دریاچه نمک و تالاب های استان موضوع بسیار مهمی است که باید به هر شکل ممکن انجام شود.

ابراهیم معتمدی روز سه‌شنبه درجلسه کارگروه مدیریت زیست بومی دریاچه نمک و کانون های گرد و غبار قم افزود: مدیریت تالاب‌ها اگر وابسته به منابع دولتی باشد، راه به جایی نخواهد برد، از این رو باید بتوانیم از تمامی ظرفیت‌ها به ویژه جذب سرمایه‌گذاری گردشگری برای دستیابی به اهداف زیست محیطی استفاده کنیم.

وی با بیان اینکه هر نوع سرمایه‌گذاری در دریاچه نمک باید با رعایت ملاحظات زیست محیطی باشد، از حمایت کامل از سرمایه‌گذاران خبر داد و گفت: دستگاه‌های دولتی باید فقط نقش نظارتی و برنامه‌ریزی داشته باشند و بخش خصوصی برای انجام پروژه ها مشارکت کند.

معاون عمرانی استانداری قم، مسأله گرد و غبار و آلودگی هوا را از مهمترین مسائل ارزیابی کرد و گفت: دستگاه‌های اجرایی باید برنامه ها و اقدامات خود برای مقابله با پدیده گرد و غبار را بر اساس قوانین و آیین نامه های مصوب، بر اساس برنامه زمانبندی مشخص، به صورت شفاف اعلام کنند.

وی با بیان اینکه تمامی مطالعات درباره دریاچه نمک باید تجمیع و نقاط ضعف و قوت به صورت علمی و منطقی مشخص شود، تصریح کرد: اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری نیز باید طرح‌های خود برای جذب سرمایه‌گذاری در این منطقه را تا حداکثر سه ماه آینده ارائه کند.

معتمدی در پایان بر ضرورت عدم استقرار صنایع آب بر در قم تأکید کرد و گفت: هنگامی که آب شرب در اولویت تأمین آب استان قرار دارد، باید هرچه بیشتر برای بهره‌برداری از پساب خانگی برنامه داشته باشیم و پساب تصفیه شده را به دریاچه نمک اختصاص دهیم